تسلسل لازمه ی مساوق بودن وحدت و وجود نمی باشد .
و نظیر هذا التوهم ما ربما یتوهم- أن الوحدة من المعانی الانتزاعیة العقلیة- و لو کانت حقیقة خارجیة- لکانت لها وحدة و لوحدتها وحدة- و هلم جرا فیتسلسل-.
و یدفعه أن وحدتها عین ذاتها- فهی واحدة بذاتها- نظیر ما تقدم فی الوجود أنه- موجود بذاته من غیر حاجة- إلى وجود زائد على ذاته
نهایة الحکمة/علامه طباطبائی/جامعه مدرسین/1422 ه ق /ص 181
وحدت با وجود مساوق است .
الوحدة تساوق الوجود مصداقا- کما أنها تباینه مفهوما- فکل موجود فهو من حیث إنه موجود واحد- کما أن کل واحد فهو من حیث إنه واحد موجود
بدایة الحکمة/علامه طباطبائی/جامعه مدرسین/1422 ه ق /ص 128
معروف تر بودن وحدت نزد عقل و کثرت نزد خیال
شیخ الرئیس[1] و بسیارى دیگر از فلاسفه به تبع وى گفته اند: عقل با مفهوم وحدت آشناتر است تا مفهوم کثرت و در برابر، خیال با مفهوم کثرت مأنوستر و آشناتر است تا مفهوم وحدت؛ چنانکه در منظومه محقق سبزوارى آمده است:
|
و وحدةٌ عندّ العقولِ اعرفُ |
و کثرةٌ عندّالخیالِ اکشفُ[2] |
|
وحدت نزد عقل شناخته شده تر است و کثرت نزد خیال روشنتر مىباشد.
صدرالمتألهین در این باره مىگوید:
کثرت نزد خیال ووحدت نزد عقل معروف تر و شناخته شده تر است. هر یک از این دو مفهوم، اگر چه از مفاهیم بدیهىاند، اما کثرتْ نخست در خیال مرتسم مىگردد- زیرا آنچه در خیال مرتسم مىشود، محسوس است و محسوس کثیر مىباشد- و وحدت یک امر عقلى است، زیرا معقولات امور عام و فراگیراند و نخستین تصرفى که عقل در آنها مى کند، تقسیم آنها است. عقل هر یک ازاین مفاهیم عام را تصور مىکند و آنگاه آنها را به چیزهایى که فلان ویژگى را دارند و چیزهایى که فلان ویژگى را ندارند، منقسم مىسازد.[3]
ترجمه و شرح بدایة الحکمة/علی شیروانی/بوستان کتاب قم/1380 /ج2/ص 372
بوسیله مفهوم «واحد» می توان یک تعریف عقلی برای «کثیر» کرد .
صدر المتألهین در ادامه ی سخن خود نتیجه می گیرد که ما می توانیم کثرت را بواسطه ی وحدت تعریف عقلی کنیم ؛ بدین صورت که وحدت را یک مفهوم بدیهی و اوّلی التصور در نظر بگیریم ، آن گاه کثرت را بواسطه ی آن برای عقل شناسائی کنیم . و از آن طرف می توانیم برای وحدت یک تعریف تنبیهی و لفظی بواسطه ی کثرت ارائه دهیم . بنابراین در تعریف نخست ، یک معنای خیالی (= کثرت) را بواسطه یک معنای عقلی (= وحدت) شناسایی کرده ایم ، و در تعریف دوم در واقع بر یک معنای عقلی ، به واسطه ی یک معنای خیالی ، تنبیه و یادآوری کرده ایم ؛ بنابراین محذور دور لازم لازم نخواهد آمد .
ترجمه و شرح بدایة الحکمة/علی شیروانی/بوستان کتاب قم/1380 /ج2/ص 372
مفاهیم وحدت و کثرت از مفاهیم بدیهی اند .
الحق أن مفهومی الوحدة و الکثرة- من المفاهیم العامة التی تنتقش فی النفس انتقاشا أولیا- کمفهوم الوجود و مفهوم الإمکان و نظائرهما- و لذا کان تعریفهما بأن- الواحد ما لا ینقسم من حیث إنه لا ینقسم- و الکثیر ما ینقسم من حیث إنه ینقسم تعریفا لفظیا- و لو کانا تعریفین حقیقیین- لم یخلوا من فساد- لتوقف تصور مفهوم الواحد على تصور مفهوم ما ینقسم- و هو مفهوم الکثیر- و توقف تصور مفهوم الکثیر على تصور مفهوم المنقسم- الذی هو عینه- و بالجملة الوحدة هی حیثیة عدم الانقسام- و الکثرة حیثیة الانقسام-.
بدایة الحکمة/علامه طباطبائی(ره)/جامعه ی مدرسین/1422ه ق/ص127
انا الحق کشف اسرار است مطلق جز از حق کیست تا گوید انا الحق
همه ذرات عالم همچو منصور تو خواهی مست گیر و خواه مخمور
در این تسبیح و تهلیل اند دائم بدین معنی همی باشند قائم
هر آن کو خالی از خود چون خلا شد انا الحق اندر او صوت و صدا شد
روا باشد انا الحق از درختی چرا نبود روا از نیک بختی
و این همان سخن عطار است آنجا که گوید : «مرا عجب آید از کسی که روا دارد که از درختی انا الله بر آید و درخت در میان نه ، چرا روا نباشد که از حسین انا الحق بر آید و حسین در میان نه ؟ »
تذکره الأولیاء ص 584
«آن حقّی که شما از او می پرسید و در طلب آن هستید ، او با شماست و شما هم با او هستید ، و او محیط به شماست و شما هم محاط اوئید ، و محیط هیچگاه از محاط جدا نمی شود ، و او با شماست هر جا که شما باشید ، و او از شما به شما از رگ گردنتان هم نزدیک تر است که در قرآنش فرمود: «بین سه نفر شما حرف پنهانی ردّ و بدل نمی شود جز اینکه او چهارمی شماست ، و نه پنج نفرتان که او ششمی تان است ، و نه کمتر از این و بیشتر از آن جز اینکه او با آنهاست هر جوری که آنان باشند»
