نسبت بین وحی ، نقل و عقل

در این کتاب بارها اشاره شد که عقل در کنار نقل منبع معرفت دینی است. این سخن هرگز به معنای آن نیست که عقل و استدلالِ تجریدی و نیز حس و تجربه هم‏افق و هم‏طراز با وحی است و حکیم و فیلسوف و متکلم قابل قیاس با انبیا هستند، زیرا مراد از نقل، ادراک و فهم بشر از وحی است نه خودِ وحی، چون خودِ وحی فقط در دسترس انسانهای کامل معصوم؛ مانند انبیاست و آنچه در دسترس بشر عادی است فهم و تفسیر وحی است، پس آنچه هم‏طراز و در کنار عقل منبع معرفت دینی قرار می‏گیرد، ادراک معتبر و مضبوط بشر از وحی است.

در بخش نخست این نوشتار تحت عنوان وحی و نقل به تفاوت این دو اشاره شد. منطقه وحی که حق محض است، منطقه ممنوعه عقلِ انسانهای عادی است و مراحل نازله علوم که طبعاً با خطا و شک هم آمیختگی دارد در دسترس عقلِ بشر عادی است، از این‏رو حکیمان و فیلسوفان و متکلمان گاه خطا می‏کنند؛ اما انبیا و امامان معصوم که بهره‏مند از علم لدنّی هستند و به حریم شهود حق محض باریافته‏اند، در معرض خطا و شک نیستند. وحی جایی است که هیچ شیئی جزمنزل

کلام الهی در آن راه ندارد. آن موطن عصمت محض و حق صرف است و در آنجا به هیچ وجه شک راه ندارد. سرّش آن است که پدیده شک همیشه در جایی است که دو چیز باشد یکی باطل و دیگری حق و این دو با هم مشتبه شوند و یا هر دو حق باشند؛ ولی بر اثر جابه‏جایی بطلانی راه پیدا کند که بازگشت این تعدّد به آن است که یکی حق و دیگری باطل است. در جایی مانند دنیا که حق با باطل درآمیخته، به کمک فکر سعی می‏کنیم شک خود را برطرف کرده، حق را از باطل تمیز دهیم؛ اما در مراحل عالیه جهان، پدیده باطل از اساس راه ندارد و شک پیدا نمی‏شود تا شک ظهور کند و نیاز باشد با کمک تفکر و تعقل، شک و تردید برطرف شود. مقام مخلَصین (به فتح) از دسترس شیطان و شیاطین بیرون است. تجرّد شیطان به حدی نیست که بتواند در آن مقام حضور یافته و با تدلیس و تلبیسِ خودْ حق را به باطل بیامیزد. حتی مقام «دَنی فَتَدَلَّی»[ نجم/8] که در سوره «نجم» به آن اشاره شده به گونه‏ای است که مَلَک عظیم الهی توان حضورِ در آن را ندارد، چه رسد به شیاطین. وقتی شیطنت به آن مقام منیع راه نداشت جا برای باطل نیست و در نتیجه زمینه شک مرتفع می‏گردد.

حاصل آنکه: شک در جایی است که دو سنخ شی‏ء (حق و باطل) وجود داشته باشد؛ لیکن در عرصه حق محض همه چیز حق است، پس جایی برای تردید نمی‏ماند؛ مانند اینکه شما وارد کتابخانه‏ای شوید که جز قرآن هیچ کتابی در آن نباشد، پس هر کتابی که می‏بینید با اینکه در قطر و اندازه و رنگ تفاوت دارند یقین دارید که قرآن است.

منبع :[منزلت عقل در هندسه معرفت دینی -  صفحه 181]