تعریف علم

به مجموعه ای از قضایا اطلاق می شود که مناسبتی بین آنها لحاظ شده باشد .

آموزش فلسفه/آیت الله مصباح/ج1 ص84

چند صورت برای تعریف یک علم

تعریف یک علم به چند طریق ممکن است :

1.تعریف به مسائل : مثل اینکه در تعریف ریاضیّات بگوییم علمی است که از جمع ، تفریق و ضرب و تقسیم و ... بحث می کند .

2.تعریف به موضوع : مثل اینکه بگوییم ریاضیّات علمی است که از احوال کمیّت سخن می گوید .

3.تعریف به غایت و فائده : مثل اینکه بگوییم ریاضیات علمی است که محاسبات را بر ما آسان می کند. گاهی هم ممکن است در تعریف یک علم به همه یا برخی از عناصر فوق اشاره شود.

بهترین راه برای تعریف یک علم این است که نخست موضوع آن کاملاً مشخص شود و سپس مسائل آن علم و ماهیّت آنها کاملاً روشن گردد و با توجّه به همه ی این جهات ، تعریف علم ارائه شود.

آموزش فلسفه/محسن غرویان/ص47

 

سرّ اینکه تعریف علم را در ابتدای آن علم می آورند ، چیست ؟

... سرّ اینکه تعریف علم را در مقدمه آرند آن است که چون تعریف علم به طور اجمال بر تمام مطالب علم و قواعد آن احاطه دارد و متعلم ابتدای شروع از نظر در تعریف بر اجمالی از علم آگاه شود ، پس در حقیقت وقتی که برای متعلم نخست معِّرفات علم بیان شود ، اجمالی از همه ی علم را به او آموخته اند . و دراین فهم اجمالی محصِّل شوق موکد به فهم تفصیلی آن علم پیدا کند ؛ و در اثر شوق ، رنج و زحمات تحصیل بروی سهل گردد . چنانکه در «رئوس ثمانیه»(امور هشتگانه) معروف در کتب حکمای اقدمین هم ، که در مقدمه می آورده اند ، بدین نظر بوده . و «رئوس ثمانیه» عبارت است از تعریف علم ، بیان فائده علم ، وسمه ی علم (وجه نام گذاردن آن به نامی) و مدوِّن و مخترع علم ، و موضوع علم ، و رتبه ی علم (یعنی بعد از چه علم و قبل از چه باید آموخت) و طبقه ی علم (یعنی از قسم حکمت أعلی یا أدنی یا متوسط است)(الهی یا طبیعی یا ریاضی است) ، و یکی حضور ابواب علم ، که چند باب است . و معلوم است که همه ی این امور هشتگانه یا موجب اطلاع اجمالی محصِّل شود بر مقاصد آن علم ، یا سبب نشاط و رغبت او به تحصیل .

حکمت الهی/حکیم الهی قمشه ای/ص14