آموزشگران باستان ، مسائل نظری را چگونه تقسیم بندی کردند ؟

آموزشگران باستان ، نخست دو دسته از مسائل نظری را که محورهای مشخصّی دارند در نظر گرفته اند و یک دسته را به نام طبیعیات و دسته ی دیگر را به نام ریاضیات نامیده اند و سپس هر یک را به علوم جزئی تری تقسیم کرده اند . دسته سوّمی از مسائل نظری درباره ی «خدا» قابل طرح بوده که آنها را به نام «خداشناسی» یا «معرفة الربوبیّة» نامگذاری نموده اند ، ولی یک دسته از مسائل عقل نظری باقی ماند که موضوع آنها فراتر از موضوعات یاد شده و اختصاص به هیچیک از موضوعات خاصّ نداشت .

گویا برای این مسائل نام خاصّی را مناسب ندیدند و به مناسبت اینکه بعد از طبیعیات ، مورد بحث قرار می گرفت آنها را «مابعد الطبیعه» یا «متافیزیک» نامیدند .

آموزش فلسفه/آیت الله مصباح/ج 1 ص 89

معنای اصطلاحی متافیزیک

متافیزیک نام مجموعه ای از مسائل عقلی است که با روش تجربی ، قابل اثبات نیست .

آموزش فلسفه/آیت الله مصباح/ج1 ص 80

نسبت میان علم ، فلسفه و متافیزیک

اگر علم را به معنای مطلق آگاهی یا مطلق قضایای متناسب به کار رود اعمّ از فلسفه می باشد زیرا شامل قضایای شخصی و علوم قراردادی و اعتباری هم می شود . و اگر به معنای قضایای کلّی حقیقی استعمال شود مساوی با فلسفه و علوم قراردادی و اعتباری هم می شود . و اگر به معنای قضایای تجربی به کار می رود أخصّ از فلسفه به معنای قدیم و مباین با فلسفه به معنای جدید(مجموعه قضایای غیر تجربی) است .

چنانکه متافیزیک ، جزئی از فلسفه به اصطلاح قدیم ، و مساوی با آن بر حسب یکی از اصطلاحات جدید آن می باشد .

آموزش فلسفه/آیت الله مصباح/ج1 ص74

 

متافیزیک

این واژه از اصل یونانی «متاتافوسیکا» گرفته شده و با خذف حرف اضافه ی «تا» و تبدیل «فوسیکا» به «فیزیک» به صورت «متافیزیک» در آمده و در زبان عربی به «مابعدالطبیعه» ترجمه شده است .

آموزش فلسفه/آیت الله مصباح/ج1 ص73

 

ریشه ی کلمه متافیزیک

همان طور که امروز روى کلمه «متافیزیک» بحثى در گرفته است که چرا این علم را «متافیزیک» مى‏نامند و ریشه آن را به شکلى پیدا کرده‏ اند، در قدیم هم بین علما به صورت یک سؤال مطرح بوده است که چرا این علم حکمت الهى را [ما بعد الطبیعه‏] می ‏گویند و حال آنکه این تعبیر درست نیست. آنها توجه نداشتند که این کلمه را به غلط به «ما بعد الطبیعه»- یعنى آن چیزهایى که به بعد از طبیعت مربوط است- ترجمه کرده‏ اند و بدون توجّه به اینکه این غلط از مترجم است می ‏دیدند که این تعبیر با آن تطبیق نمی ‏کند، از دو جهت:

جهت اوّل اینکه آن مسائلى که ما «حکمت الهى» می ‏نامیم اختصاص به ماوراء طبیعت ندارد، بیشتر مسائل عامّ است. اصلا فلسفه یعنى مسائل کلّى، علم کلّى، مسائلى که اختصاص به جایى ندارد؛ فرقش با سایر علوم این است که مسائل علوم مسائل اختصاصى است، مثلا گیاه شناسى فقط مسائل مربوط به گیاه را بررسى می ‏کند ولى فلسفه مسائلش مسائل کلّى مربوط به هستى است، مسائلى که به هیچ جا اختصاص ندارد .

جهت دیگر- که بوعلى در شفا می ‏گوید- این است که اگر قرار بود که این نام را بگذارند چرا بگویند «ما بعد الطبیعه»، باید بگویند «ما قبل الطبیعه»، زیرا ماوراء طبیعت تقدّم دارد بر طبیعت نه اینکه تأخّر داشته باشد از طبیعت.

ولى چون بحث لفظى بوده است بعدها به آن اهمیتى نداده‏ اند.

مجموعه ی آثار شهید مطهری ج 9 ص 25