انسان برتر است یا ملک
در کتب کلامی و شرح جوامع روایى اختلاف است که آیا انسان افضل است یا ملک.
خداوند مىفرماید: وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِیلًا (اسرا: 70). مرحوم خواجه در تجرید مىفرماید: «و هو (یعنى نبیّ، انسان) افضل من الملائکة لوجود المضاد» یعنى وجود ضد در انسان، که انسان با خواستههاى نفسانى که ضد و دشمن هم خانهاند مىجنگد و صاحب نفس مطمئنه مىشود. به خلاف ملائکه که ضد ندارند.
پس آن که مجاهد است بر این فضل دارد. فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِینَ عَلَى الْقاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً (نساء: 95) شیخ أکبر گوید: نص الهى أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالِینَ حاکى است که ملائکه عالین یعنى مهیمین بهتر از بنى آدمند.
و در فتوحات گوید:
رسول اللّه (ص) را دیدم و از او سؤال کردم آیا انسان افضل است یا ملائکه.
در جواب فرمود: آیا نشنیدى که خداوند مىگوید: «من ذکرنی فی نفسه ذکرته فی نفسی و من ذکرنی فی ملإ ذکرته فی ملإ خیر منهم» پس من از شنیدن این جواب خوشحال شدم و این ملئى که بهتر از بنى آدم است ملائکه عالیناند.[1] قیصرى گوید:
این فضل ملک بر انسان به حسب عموم افراد انسان است نه به حسب خصوص، زیرا در میان انسانها کسانى هستند که خلیفة اللّهاند و جامع جمیع صفات کمالیه کلمات وجودیهاند و هیچ موجودى بجز انسان را چنین مرتبت و منزلت نیست چه نص قرآن است که همه غیر از انسان مقام معلوم دارند، اما انسان را حد وقوف و مقام متعین نیست و این چنین اشخاص منتخب منتجب در میان انسانها افضل از جمیع ما سوى اللّه هستند مطلقا. از آنان که بگذریم دیگران را باید دو دسته کرد عدهاى در قوس صعودى ترقى و تعالىاند که بعضىها هم وزن ملائکه سماوى و ارضى و بعضى برتر از آنها و ملائکه فوق آنها و ما دون ملائکه مهیمین و عالیناند و دسته دیگر در قوس نزولى قرار گرفتند که تا ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلِینَ قرار مىگیرند.[2]
ممد الهمم در شرح فصوص الحکم/علامه حسن زاده آملی/انتشارات وزارت ارشاد/1378/ص 367
