محمد بن یعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد بن خالد البرقی، عن أبیه، عن النضر بن سوید، عن یحیى الحلبی، عن ابن مسکان، عن زرارة بن أعین، قال: سمعت أبا عبد الله علیه السلام یقول: إن الله خلو من خلقه، و خلقه خلو منه و کل ما وقع علیه اسم شیء ما خلا الله فهو مخلوق و الله خالق کل شیء تبارک الله الذی لیس کمثله شیء و هو السمیع العلیم.
الفصول المهمة فی أصول الأئمة (تکملة الوسائل)، ج1، ص: 141
فلسفه چیست؟ این کلمه دو گونه معنا می‌شود؛ یکی تفسیر لفظی فلسفه است و این که فلسفه از نظر لفظی فارسی، عربی یا یونانی است؟ در معنای تحت اللفظی آن می‌گویند که فلسفه مصدر جعلی فیلوسوفیا است، پس فلسفه یک کلمة مرکب و یونانی است.
فیلو یعنی دوستدار، سوفیا یعنی علم. فیلوسوفیا یعنی دوستدار علم. فیلسوف را برای این فیلسوف می‌گویند که محب علم است. عربها از بعضی‌ها کلمات فارسی و یا غیر عربی مصدر جعل می‌کنند؛ مثلاً انسانیت، حیوانیت، حجریّت، اینها مصدر جعلی است، یعنی مصدر واقعی نیست.
مصدر واقعی آن است که فعل و مشتقات آن را داشته باشد، مثل فعل ماضی، فعل مضارع، اسم فاعل، اسم مفعول و ... در حالی که انسانیت فعل ماضی، فعل مضارع، اسم فاعل و اسم مفعول ندارد. انسانیت مصدر جعلی یعنی ساختگی است؛ فلسفه نیز مصدر جعلی است. معنای مصدر جعلی در اینجا یعنی فیلسوفگری کردن، یعنی آدم بخواهد فیلسوفگری کند.
این معنای تحت اللفظی فلسفه است.
سایت آیت الله سیدرضی شیرازی
به قاعده «الواحد لایصدر عنه إلا الواحد» اشکالات و اعتراضاتی وارد شده است ؛ مثلاً در باب خلقت و آفرینش گفته می شود که اگر بگوییم خداوند متعال - به گفتة مشائین – تنها خالق عقل اول است و این عقل اول ، سایر موجودات را خلقت کرده است ، این با (هل من خالق غیرُ الله)(فاطر.3) و (الله خالق کل شیء)(زمر.63) نمی سازد .
پاسخ این است که کسی که می گوید :«الواحد ...» همان گونه که به این قاعده معتقد است به «لا موثر فی الوجود إلا الله» و «لا حول و لا قوه إلا بالله» نیز معتقد است و هیچ شریکی در خلقت و آفرینش برای پروردگار قائل نیست .
در هر صورت به این اشکال چند پاسخ داده شده است . أولاً در اینجا دسته ای از حکما معتقدند که اولین مخلوق فیض مقدس و نفس رحمانی و وجود منبسط است گرچه بین نفس رحمانی و وجود منبسط به نظر بعضی از عرفا به اعتباری فرق است . ملاصدرا از بین دو گروه جمع کرده است که «اول ماخلق» یا «اول ماصدر» عبارت از همان وجود منبسط یا نفس رحمانی و فیض مقدس است که در اصطلاح عرفا اسامی گوناگونی دارد . تعدد وجود منبسط به تعدد موضوعات است و إلا تکثری ندارد و یک وجود امکانی است . نفس رحمانی هم که به آن می گویند به همین ملاحظه است که نفسی که انسان می کشد ، یک نفس است ؛ ولی از آن حروف زیادی ساخته می شود و در عین حال وحدت اش منسلخ نمی شود . پس خالق تمام مخلوقات خداوند متعال است و هیچ خالقی غیر از خدا نیست . کسی که می گوید اولین مخلوق و نخستین صادر ، عقل اول است می گوید هر عالی ، جامع جمیع کمالات مادون است ؛ اما با زیادتی . پس عقل اول ، جامع جمیع وجودات موجودات است و بنابراین ، صدور عقل اول از حق ، صدور جمیع موجودات است . پس جمیع موجودات از حق صادر شده اند . البته عقل اول اجمال جمیع موجودات امکانی است و موجودات امکانی تفصیل همان عقل اولند ؛ یا صدور عقل اول ؛ یعنی صدور حقیقیت احمدیه همان صدور کل موجودات است و بنابراین ، قاعده «الواحد» هیچ تناقضی با (هل من خالق غیر الله)(فاطر.3) و آیات مشابه دیگر ندارد .
جواب دیگر این است که عقل اول که سایر موجودات را خلق کرده است ، به عنوان واسطة فیض الهی است یا خداوند متعال ، حقیقت احمدیه را خلقت کرده است ، چنانکه در روایات و نیز در زیارت جامعه آمده است : «أرواحکم فی الأرواح و نفوسکم فی النفوس» و واسطة فیض است . اینها مجرای فیض الهی اند . ما نماز را به عنوان «أمر بین الأمرین» می خوانیم . اگر ما نماز را ایجاد کنیم ، قائل به تفویض می شویم و برای خدا شریک قرار می دهیم ، زیرا همان گونه که خداوند متعال ، خالق مخلوقات است ، ما نیز خالق نماز خود هستیم . لذا در وسائل الشیعه حدیثی وارد شده است که «رداً علی المفوضه» و «بحول الله و قوته ...» در نماز مستحب شده است .اما عقل اول یا حقیقیت احمدیه همان گونه که در وجودش محتاج به حق است ، در ایجاد نیز محتاج به حق است و «بحول الله و قوته» می تواند یک چیز را بیافریند .
بنابراین «الواحد لایصدر عنه إلا الواحد» یعنی بی واسطه اما با واسطه : «الواحد یصدر عنه کثیر» تمام موجودات از حق تعالی صادر شده اند ، اما بعضی شان بی واسطه و بعضی شان با واسطه و (الله خالق کل شیء)(زمر.62) هم اطلاق دارد و شامل خلقت بدون ئاسطه و با واسطه است .
منبع : شرح دروس منظومه ج2 ص759
