قاعده الواحد

به قاعده «الواحد لایصدر عنه إلا الواحد» اشکالات و اعتراضاتی وارد شده است ؛ مثلاً در باب خلقت و آفرینش گفته می شود که اگر بگوییم خداوند متعال - به گفتة مشائین – تنها خالق عقل اول است  و این عقل اول ، سایر موجودات را خلقت کرده است ، این با (هل من خالق غیرُ الله)(فاطر.3) و (الله خالق کل شیء)(زمر.63) نمی سازد .

پاسخ این است که کسی که می گوید :«الواحد ...» همان گونه که به این قاعده معتقد است به «لا موثر فی الوجود إلا الله» و «لا حول و لا قوه إلا بالله» نیز معتقد است و هیچ شریکی در خلقت و آفرینش برای پروردگار قائل نیست .

در هر صورت به این اشکال چند پاسخ داده شده است . أولاً در اینجا دسته ای از حکما معتقدند که اولین مخلوق فیض مقدس و نفس رحمانی و وجود منبسط است گرچه بین نفس رحمانی و وجود منبسط به نظر بعضی از عرفا به اعتباری فرق است . ملاصدرا از بین دو گروه جمع کرده است که «اول ماخلق» یا «اول ماصدر» عبارت از همان وجود منبسط یا نفس رحمانی و فیض مقدس است که در اصطلاح عرفا اسامی گوناگونی دارد . تعدد وجود منبسط به تعدد موضوعات است و إلا تکثری ندارد و یک وجود امکانی است . نفس رحمانی هم که به آن می گویند به همین ملاحظه است که نفسی که انسان می کشد ، یک نفس است ؛ ولی از آن حروف زیادی ساخته می شود و در عین حال وحدت اش منسلخ نمی شود . پس خالق تمام مخلوقات خداوند متعال است و هیچ خالقی غیر از خدا نیست . کسی که می گوید اولین مخلوق و نخستین صادر ، عقل اول است می گوید هر عالی ، جامع جمیع کمالات مادون است ؛ اما با زیادتی . پس عقل اول ، جامع جمیع وجودات موجودات است و بنابراین ، صدور عقل اول از حق ، صدور جمیع موجودات است . پس جمیع موجودات از حق صادر شده اند . البته عقل اول اجمال جمیع موجودات امکانی است و موجودات امکانی تفصیل همان عقل اولند ؛ یا صدور عقل اول ؛ یعنی صدور حقیقیت احمدیه همان صدور کل موجودات است و بنابراین ، قاعده «الواحد» هیچ تناقضی با (هل من خالق غیر الله)(فاطر.3) و آیات مشابه دیگر ندارد .

جواب دیگر این است که عقل اول که سایر موجودات را خلق کرده است ، به عنوان واسطة فیض الهی است یا خداوند متعال ، حقیقت احمدیه را خلقت کرده است ، چنانکه در روایات و نیز در زیارت جامعه آمده است : «أرواحکم فی الأرواح و نفوسکم فی النفوس» و واسطة فیض است . اینها مجرای فیض الهی اند . ما نماز را به عنوان «أمر بین الأمرین» می خوانیم . اگر ما نماز را ایجاد کنیم ، قائل به تفویض می شویم و برای خدا شریک قرار می دهیم ، زیرا همان گونه که خداوند متعال ، خالق مخلوقات است ، ما نیز خالق نماز خود هستیم . لذا در وسائل الشیعه حدیثی وارد شده است که «رداً علی المفوضه» و «بحول الله و قوته ...» در نماز مستحب شده است .اما عقل اول یا حقیقیت احمدیه همان گونه که در وجودش محتاج به حق است ، در ایجاد نیز محتاج به حق است و «بحول الله و قوته» می تواند یک چیز را بیافریند .

بنابراین «الواحد لایصدر عنه إلا الواحد» یعنی بی واسطه اما با واسطه : «الواحد یصدر عنه کثیر» تمام موجودات از حق تعالی صادر شده اند ، اما بعضی شان بی واسطه و بعضی شان با واسطه و (الله خالق کل شیء)(زمر.62) هم اطلاق دارد و شامل خلقت بدون ئاسطه و با واسطه است .

منبع : شرح دروس منظومه ج2 ص759