آموزشگران باستان ، مسائل نظری را چگونه تقسیم بندی کردند ؟

آموزشگران باستان ، نخست دو دسته از مسائل نظری را که محورهای مشخصّی دارند در نظر گرفته اند و یک دسته را به نام طبیعیات و دسته ی دیگر را به نام ریاضیات نامیده اند و سپس هر یک را به علوم جزئی تری تقسیم کرده اند . دسته سوّمی از مسائل نظری درباره ی «خدا» قابل طرح بوده که آنها را به نام «خداشناسی» یا «معرفة الربوبیّة» نامگذاری نموده اند ، ولی یک دسته از مسائل عقل نظری باقی ماند که موضوع آنها فراتر از موضوعات یاد شده و اختصاص به هیچیک از موضوعات خاصّ نداشت .

گویا برای این مسائل نام خاصّی را مناسب ندیدند و به مناسبت اینکه بعد از طبیعیات ، مورد بحث قرار می گرفت آنها را «مابعد الطبیعه» یا «متافیزیک» نامیدند .

آموزش فلسفه/آیت الله مصباح/ج 1 ص 89

فلسفه ی پیش از علم ، فلسفه ی پس از علم

مسائل فلسفی دو دسته اند :

دسته ای از علوم مستقل نیستند ، به این معنا که تغییر و تحوّل نظریه های علمی در آنها موثر است و دسته ی دیگر که از علو مستقل اند . دسته ی اول را «فلسفه پس از علم» و دسته ی دوم را «فلسفه ی پیش از علم» می نامند .

در آمدی بر فلسفه اسلامی/عبدالرسول عبودیت/ص 35

مسائل فلسفی چیست ؟

مسائل فلسفی قضایایی هستند که مستقیماً یا غیر مستقیم حکمی از احکام «موجود بما هو موجود» را بیان می کنند . همانند مثالی که قبلاً گفتیم ، موجود یا واجب است یا ممکن . مسائل فلسفه اختصاص به نوع خاصّی از موجودات نداشته ، لذا با مسائل هیچ علمی از علوم دیگر که درباره ی یک موجود خاصّ تحقیق می کند شباهت ندارد .

در آمدی بر آموزش فلسفه/محسن غرویان/ص 45

ویژگی مسائل فلسفی

الف : از سنخ مسائل هیچ یک از علوم دیگر نیستند .

ب : با تجربه و حس قابل اثبات و  نفی نمی باشند .

ج : تنها راه اثبات یا نفی آنها روش تعلقی است .

د : موضوع آنها زیر چتر موضوع کلّی فلسفه ، یعنی موجود بما هو موجود قرار می گیرد و لذا این مسائل ناظر به کایه موجودات عالم هستند و از همین جا است که فلسفه را «مادر علوم» نامیده اند .  

در آمدی بر آموزش فلسفه/محسن غرویان/ص 46

ویژگی های مسائل فلسفی

برای فلسفه ویژگیهایی ذکر شده که مهمترین آنها از این قرار است :

1. روش اثبات مسائل آن ، روش تعقلی است بر خلاف علوم تجربی و نقلی

2. فلسفه متکفّل اثبات مبادی تصدیقی سایر علوم است . و این یکی از وجوه نیاز سایر علوم به فلسفه می باشد و از این روی به نام (مادر علوم) نامیده می شود .
3. در فلسفه ، معیار بازشناسی امور حقیقی از امور وهمی و اعتباری بدست می آید و از این روی گاهی هدف اصلی فلسفه ، شناختن امور حقیقی و تمییز آنها از وهمیّات و اعتباریات ، شمرده می شود ولی بهتر آن است که آن را هدف شناخت شناسی بدانیم .
4. ویژگی مفاهیم فلسفی این است که از راه حسّ و تجربه به دست نمی آید مانند مفاهیم علت و معلول ، واجب و ممکن ، مادّی و مجرّد . این مفاهیم اصطلاحاً معقولات ثانیه ی فلسفی نامیده می شوند .

آموزش فلسفه/آیت الله مصباح/ج1 ص 91

 

تعریف علم

به مجموعه ای از قضایا اطلاق می شود که مناسبتی بین آنها لحاظ شده باشد .

آموزش فلسفه/آیت الله مصباح/ج1 ص84

معنای اصطلاحی متافیزیک

متافیزیک نام مجموعه ای از مسائل عقلی است که با روش تجربی ، قابل اثبات نیست .

آموزش فلسفه/آیت الله مصباح/ج1 ص 80

فلسفه مضاف

کلمه ی فلسفه گاهی به علم خاصّی اضافه می شود و منظور از آن تبیین اصول و مبانی آن علم است که بعضاً تاریخچه و هدف و روش تحقیق و سیر تحوّل و مطالبی مانند آن را نیز در بر دارد .

آموزش فلسفه/آیت الله مصباح/ج1 ص 80

 

 

نسبت میان علم ، فلسفه و متافیزیک

اگر علم را به معنای مطلق آگاهی یا مطلق قضایای متناسب به کار رود اعمّ از فلسفه می باشد زیرا شامل قضایای شخصی و علوم قراردادی و اعتباری هم می شود . و اگر به معنای قضایای کلّی حقیقی استعمال شود مساوی با فلسفه و علوم قراردادی و اعتباری هم می شود . و اگر به معنای قضایای تجربی به کار می رود أخصّ از فلسفه به معنای قدیم و مباین با فلسفه به معنای جدید(مجموعه قضایای غیر تجربی) است .

چنانکه متافیزیک ، جزئی از فلسفه به اصطلاح قدیم ، و مساوی با آن بر حسب یکی از اصطلاحات جدید آن می باشد .

آموزش فلسفه/آیت الله مصباح/ج1 ص74

 

تأثیر توحّد بر ارتباط با ماوراء طبیعت

محاسبه و مراقبت اخلاقی ، کم کم نور می آورد و زمینه را برای برنامه ها و مراحل بعدی آماده می کند ؛ لذا آقایان در قدم های اولیه دستور شدید راجع به محاسبه و مراقبه می دهند تا به یک تعبیر نفس با ماوراء طبیعت انس بگیرد و خو کند و از گناهان دور شود و إن شاءالله به کارهای بالاتر تَن دهد .

وجه تسمیه ی متافیزیک

به حسب نقل مورّخین فلسفه ، این لفظ ، نخست به صورت نامی برای یکی از کتابهای ارسطو به کار رفته که از نظر ترتیب ، مابعد از کتاب طبیعت قرار داشته و از مباحث کلّی وجود ، بحث می کرده است ، مباحثی که در عصر اسلامی به «امور عامّه» نامیده شد ، و بعضی از فلاسفه ی اسلامی نام «ماقبل الطبیعه» را نیز برای آن ، مناسب دانسته اند .

آموزش فلسفه/آیت الله مصباح/ج1 ص 73

 

متافیزیک

این واژه از اصل یونانی «متاتافوسیکا» گرفته شده و با خذف حرف اضافه ی «تا» و تبدیل «فوسیکا» به «فیزیک» به صورت «متافیزیک» در آمده و در زبان عربی به «مابعدالطبیعه» ترجمه شده است .

آموزش فلسفه/آیت الله مصباح/ج1 ص73

 

مَثََل چیست ؟

«مَثَل» به معنی نظیر و نمونه است ؛ یعنی فردی که نشان دهنده شخصیّت فرد دیگر باشد ، به آن مَثَل گویند .

مبانی فلسفه ی اسلامی/آیت الله امینیان/ص 23

 

ارتباط دین و فلسفه

فارابی فلسفه را عین آراء اهل مدینه فاضله می دانست و معتقد بود که رئیس مدینه باید فیلسوفی باشد که علم خود را از مبدأ وحی می گیرد . در واقع رئیس فیلسوف مدینه ی فارابی ، نبیّ است . و دین صحیح به نظر او عین فلسفه است .

فارابی موسس فلسفه ی اسلامی/رضا داوری/ص 13

 

کلمه ی فلسفه از کجا بدست آمده است ؟

در برابر این موج شکاکیّت یعنی «سوفیسم» معروف ترین اندیشمندی که قیام کرد و به نقد آراء و انکار آنان پرداخت سقراط بود .

وی خود را «فیلاسوفوس» خواند . کلمه ی «فیلاسوفیا» در لغت یونانی مرکب از دو قسمت است : «فیلو» و «سوفیا» ، فیلو به معنای دوستداری و کلمه ی سوفیا به معنای دانائی و دانش است . پس کلمه ی فیلوسوفیا بمعنی دوستداری دانش و فیلوسوفوس به معنای دوستدار دانش است .

«فلسفه» نیز مصدر جعلی و عربی کلمه ی «فیلوسوفیا» است و «فیلسوف» از آن ساخته شده است .

درآمدی بر آموزش فلسفه/محسن غرویان/ص32

 

علت انتخاب لقب «فیلوسوفوس» توسط سقراط برای خود چه بوده است ؟

در تاریخ نوشته اند که علت گزینش لقب «فیلوسوفوس» توسط سقراط برای خود دو چیز بوده است : یکی تواضع و اعتراف به نادانی خود ، و دیگری تعرض او به سوفیستها که خود را حکیم می خواندند و در عین حال برای مقاصد مادّی و اغراض سیاسی دست به کار تعلیم و تعلّم مغالطه و جدل و ایجاد شکاکیبت بودند .

آموزش فلسفه/محسن غرویان/ص32

 

چند صورت برای تعریف یک علم

تعریف یک علم به چند طریق ممکن است :

1.تعریف به مسائل : مثل اینکه در تعریف ریاضیّات بگوییم علمی است که از جمع ، تفریق و ضرب و تقسیم و ... بحث می کند .

2.تعریف به موضوع : مثل اینکه بگوییم ریاضیّات علمی است که از احوال کمیّت سخن می گوید .

3.تعریف به غایت و فائده : مثل اینکه بگوییم ریاضیات علمی است که محاسبات را بر ما آسان می کند. گاهی هم ممکن است در تعریف یک علم به همه یا برخی از عناصر فوق اشاره شود.

بهترین راه برای تعریف یک علم این است که نخست موضوع آن کاملاً مشخص شود و سپس مسائل آن علم و ماهیّت آنها کاملاً روشن گردد و با توجّه به همه ی این جهات ، تعریف علم ارائه شود.

آموزش فلسفه/محسن غرویان/ص47

 

«فلسفه» در قرون وسطی

از اوائل قرن ششم تا اواخر قرن پانزدهم میلادی را در تاریخ اروپا «قرون وسطی» می نامند. ویژگی کلی این ده قرن ، تسلط کلیسا بر مراکز علمی و برنامه ی مدارس و دانشگاهها بود. فلسفه ای که در این دوران در مدارس وابسته به کلیسا تدریس می شد ، فلسفه ی مَدرسی یا اسکولاستیک(schoolastic) خوانده می شود. در فلسفه ی اسکولاستیک علاوه بر منطق و الهیّات و اخلاق و سیاست و پاره ای از طبیعیات و فلکیّات مورد قبول کلیسا ، قواعدِ زبان و معانی و بیان نیز گنجانیده شده بود و لذا «فلسفه» در آن عصر ، مفهوم و قلمرو وسیع تری یافت و شامل پاره ای علوم اعتباری نیز می شد .

آموزش فلسفه/محسن غرویان/ص35

 

تعریف فلسفه (کلّی)(أمور عامّه) و اشکال به آن

... بعضی امور عامه را تعریف کنند که عبارت از آن گونه معانی کلیه ای که همه ی موجودات را شامل گردد و اختصاص به قسم خاصّی پیدا نکند ؛ یعنی واجب و ممکن ، جوهر و عرض ، مجرد و مادی ، همه را فرا گیرد . و این تعریف به بسیاری از امور عامه نقض شود ؛ مثل بحث «امکان» ، مبحث «ماهیّت» و «عدم» و «جعل» و غیره  که شامل واجب تعالی نشود .

دل دایر

الهی ، آزمودم تا شکم دایر است ، دل بایر است . «یا من یُحیی الأرض المیة» دلِ دایرم ده !

الهی نامه ص 10