آیا کامل شدن عقل باعث خاتمیت می شود؟

اما با مباحثی که گذشت روشن می‏شود که این تحلیل از خاتمیت و محدوده دین و قلمرو نیاز به آن، ناشی از همان تصور ناصواب بیرون راندن عقل از حریم دین است. کسی که عقل را بیرون از حریم دین می‏داند طبعاً به آن به عنوان منبع رقیب دین نگاه می‏کند، از این‏رو همان‏گونه که تفریطانه آن دو را معارض یکدیگر می‏پندارد در مواردی نیز مفرطانه یکی را جانشین دیگری تصور می‏کند، پس رشد عقل فضا را بر دین تنگ می‏کند و از وسعت قلمرو آن می‏کاهد و حتی به وجود آن خاتمه می‏دهد.

این تحلیل تنگ‏نظرانه از ارتباط این دو منبع معرفتی (عقل و نقل تحت اشراف وحی) کجا و دیدگاهی که بارها در این نوشتار، تأکید شد کجا؟ بر اساس مبنای معقول و مقبول که عقل و نقل هر دو در حریم دین وارده شده و مسئولیت معرفت احکام دین را عهده‏دار شده‏اند، دین در عرض و رقیب عقل نیست، بلکه عقل در کنار نقل محصّل و معرّف قوانین دین است، پس رشد عقل و افزوده شدن عمق و حیطه دانش و معرفت بشری به معنای ادراک عمیق‏تر و وسیع‏تر بشر از محتوای دین است؛ یعنی اگر دلیل معتبر نقلی بدون واسطه یا با واسطه ممّا أنزله‏الله است، برهان عقلی نیز ممّا ألهمه الله است، پس رشد عقل و دانش بشر به معنای ادراک بهتر او از فعل الله است، چنان‏که ادراک عمیق‏تر از وحی و ادله نقلی به معنای شناخت بهتر دین است، پس هر دوی عقل و نقل همسو و هم‏هدف، رشد  درپی‏دارند.

ختم نبوت به معنای آن است که تمام اصول، قواعد، ضوابط و قوانین اعتقادی، عملی، اخلاقی، فقهی و حقوقی به صورت جامع در متون دینی آمده است و عقول اثاره شده دفائن خود را بارور می‏بیند، لذا منبع وحیانی و نقلی جدیدی به بشریت ارائه نمی‏شود و دینی که عقل را در کنار نقل منبع شناخت احکام الهی قرار داده، برای همیشه به این دو منبع موجود در هدایت بشر اکتفا می‏کند؛ نه آنکه رشد عقلانی فضا را برای دین محدود سازد. عقل رقیب دین نیست، بلکه در درون آن است.

همان‏گونه که در آغاز این فصل اشاره شد آثار مثبت درونی کردن عقل در ساحت معرفت دینی، به موارد ذکر شده خلاصه نمی‏شود و آنچه ذکر شد تنها نمونه است. این مبنا در حوزه عقیده، علم، فقه، اخلاق و حقوق نیز دارای برکات و آثاری است.

گفتنی است که دو اجتهاد پویا و پایدار در اسلام مطرح است که مهم‏ترین عامل جاودانگی آن است: یکی اجتهاد علمی که عهده‏دار استنباط احکام، قوانین، مقررات فقهی و حقوقی است و دیگری اجتهاد مدیریتی و تدبیری که عهده‏دار سنّت‏گذاری مانا و پایدار است و شرح این دو قانون اساسی دینی در موطن مناسب ارائه خواهد شد و با تبیین آن سَنَد خاتمیت دین مبین اسلام روشن‏تر می‏شود.

منبع :[منزلت عقل در هندسه معرفت دینی -  صفحه 180]