... نسبت معقولات أولی با معقولات ثانیه ی منطقی ، نسبت مصداق متعدد با مفهوم کلی است ، همان طوری که ذهن می تواند از مصداقهای متعدد یک مفهوم کلی بسازد ، هم چنین می تواند از چند معقول أولی یک معقول ثانی که قابل انطباق بر تمام آنهاست بسازد .
اصطلاحات فلسفی/انتشارات بوستان کتاب قم/چاپ 1375/علی کَرَجی/ ص 235
«فرق اساسی آنها (معقولات فلسفی) با مفاهیم ماهوی این است که مفاهیم ماهوی نمایشگر حدود موجودات هستند و مفاهیم فلسفی نمایشگر أنحاء و أطوار وجود ، صرف نظر از حدود ماهوی موجودات.»
«مهمترین فرق در کمّیّت پیدایش آنها این است که حصول مفاهیم ماهوی ، هیچ شرطی جز تقدم یک یا چند ادراک جزئی ندارد . ولی حصول مفاهیم فلسفی علاوه بر شرط مذکور ، محتاج به تحلیل ذهنی خاصّی است که معمولاً در اثر مقایسه خود نفس و حالاتی که بر او عارض می شود ، ذهن مستعد می گردد که مفهوم استقلال و احتیاج و به دنبال آنها مفاهیم وجود و عَرَض را درک کند ، و اگر این مقایسه انجام نمی گرفت ، چنین مفاهیمی به دست نمی آمد ، هر چند صدها بار در ادراکات جزئی تکرار می شد . به همین جهت است که مفاهیم فلسفی «مزدوج» هستند ، مانند : واجب و ممکن ، علّت و معلول ، واحد و کثیر ، بالقوّه و بالفعل ، مجرد و مادّی ، ثابت و سیّال ، ... و وهر جفتی از آنها ناظر به تقسیم خاصّی برای موجود مطلق است که موضوع فلسفه است . »
اصطلاحات فلسفی/انتشارات بوستان کتاب قم/چاپ 1375/علی کَرَجی/ ص 235
